Ngày còn đôi mươi, nhắc đến "thế giới quan – giá trị quan – nhân sinh quan", nhiều người thấy như đang học lại bài giáo khoa khô khan, xa vời, chẳng liên quan gì đến việc trả góp cuối tháng hay con cái học trường nào. Thế rồi một ngày soi gương thấy tóc mình đã lấm tấm bạc, vừa cầm đơn thuốc của bố mẹ, vừa lo KPI ở công ty, vừa nghĩ mai ăn gì cho cả nhà, chúng ta mới giật mình: Hóa ra, "tam quan" không nằm trong sách, mà nằm ngay trong mỗi quyết định rất nhỏ mình đưa ra hằng ngày.
Người trung niên mới thấy rõ, ai có tam quan vững vàng, người đó dù không giàu nứt vách thì cuộc sống cũng ít sóng gió hơn, lòng an ổn hơn, không còn hoang mang trước mọi cơn biến động của cuộc đời.
Thế giới quan: Đi ra khỏi "cái giếng" của mình, lòng tự nhiên bớt chật
Thế giới quan không phải là mớ lý thuyết cao siêu, mà là cái tầm mắt mình nhìn cuộc đời. Nó được gom từ những con đường mình đã đi, những người mình đã gặp, những cuốn sách mình đã đọc, những va vấp mình đã trải qua.
Khi còn trẻ, nhiều người chỉ quanh quẩn trong một khu chung cư, một thị trấn nhỏ, sáng đi làm, tối về nhà, ngày nghỉ lướt mạng coi chuyện thiên hạ. Thế giới khi đó chỉ gói gọn trong vài câu chuyện công sở, vài mâu thuẫn họ hàng, vài câu so đo "nhà người ta". Chỉ một lời chê bai của đồng nghiệp cũng đủ làm mình mất ngủ cả đêm.
Cho đến khi có dịp đi xa hơn, công tác nhiều thành phố, bước vào bệnh viện thấy có người một mình ký giấy mổ không người thân bên cạnh, gặp những người từ tay trắng mà gầy dựng lại cả cuộc đời, hoặc đọc những câu chuyện có thật về người sống rất bình thản giữa nghịch cảnh… Lúc đó mới hiểu câu "không lên núi cao không biết trời rộng đất dày" chẳng phải nói cho vui.
Một khi đã nhìn thấy thế giới rộng hơn cái bếp, cái bàn làm việc, vài câu nói khó nghe của sếp hay mâu thuẫn vặt vãnh trong gia đình bỗng nhiên nhẹ đi. Nhiều chuyện trước đây mình tưởng "trời sập đến nơi", sau này nhìn lại chỉ là hạt cát. Mắt mở rộng, lòng tự nhiên bớt chật. Đó chính là lúc thế giới quan thay đổi, kéo theo cả cách mình phản ứng với mọi chuyện trong đời.
Giá trị quan: Biết mình coi trọng điều gì, mới bớt uất ức
Giá trị quan nghe có vẻ to tát, nhưng thực ra đơn giản là câu trả lời cho việc trong lòng mình, cái gì quan trọng nhất. Tiền bạc, sức khỏe, danh tiếng, sự bình yên, hay những bữa cơm có đủ mặt người thân?
Có người trẻ cả chục năm chỉ biết cắm đầu kiếm tiền, nhìn số dư tài khoản tăng mới thấy yên tâm. Cho đến một ngày bố mẹ ngã bệnh, mình ôm tiền đứng ngoài phòng cấp cứu, mới nhận ra, có những thứ mất rồi, cả đời kiếm cũng không mua lại được.
Có gia đình dồn hết tiền tích cóp để mua nhà to cho con, cha mẹ già sống tằn tiện, thuốc men cũng cố cắt giảm. Lại có người chọn cách khác: không chạy theo sĩ diện, ở vừa sức mình, giữ lại khoản dưỡng già để sau này không trở thành gánh nặng cho con. Cả hai lựa chọn đều có lý riêng, không ai sai, nhưng chỉ người trong cuộc mới biết mình đang sống thanh thản hay đang gồng để chiều lòng thiên hạ.
Giá trị quan thật ra là đề bài trắc nghiệm lặp lại mỗi ngày: Ở lại làm thêm đến khuya hay về sớm ăn cơm với con; mua chiếc túi đắt tiền hay dành tiền cho một chuyến du lịch gia đình; giữ thể diện hay giữ sức khỏe tinh thần.
Khi mình rõ ràng trong lòng: Điều gì "đáng", điều gì "không đáng", mình bớt trách đời, bớt trách người khác, cũng bớt trách chính mình. Bởi mọi thứ đều là do mình chọn, hiểu rõ mình chọn vì điều gì, thì dù mệt cũng không thấy ấm ức.
Nhân sinh quan: Trả lời được "mình muốn sống đời nào", đường mới bớt loạn
Đi được nửa đời người, nhìn lại mới thấy: nhân sinh quan thực ra chỉ là một câu hỏi rất thẳng, rốt cuộc mình muốn trở thành người như thế nào, muốn sống một đời ra sao.
Khi còn trẻ, nhiều người trong chúng ta đều từng mơ sẽ "làm chuyện lớn": lương nghìn đô, chức vụ oai, đi họp trong những bộ đồ thật đẹp. Để rồi có người lao vào làm việc đến kiệt sức, thân thể la ó mà vẫn nghĩ "cố thêm chút nữa". Cho đến khi một tờ giấy xét nghiệm bất thường xuất hiện, hay một buổi tối muộn về nhà thấy con đã ngủ say bên sách vở, cha mẹ già gọi video mà mình bận không nghe… mới chợt nhận ra: Hóa ra mình đã bỏ quên quá nhiều thứ quan trọng.
Đến độ tuổi nào đó, rất nhiều người chỉ còn một ước mong giản dị: Gia đình bình an, người thân khoẻ mạnh, bản thân có công việc đủ sống, tối về còn sức mà cười, cuối tuần còn hứng thú mà bày biện bữa cơm. Không cần phải so với ai, chỉ cần mỗi sáng thức dậy không thấy nặng nề, mỗi tối đi ngủ không đầy ắp hối hận, thế là đã tốt lắm rồi.
Nhân sinh quan thay đổi, tiêu chuẩn hạnh phúc cũng đổi khác. Từ chỗ chỉ đếm thành công bằng tiền và danh, ta bắt đầu nhìn vào cảm giác trong lòng mình: Có bình yên không, có thấy đời vẫn đáng sống không, có dám nói "tôi không hoàn hảo, nhưng tôi đang cố sống tử tế" không.
Nếu nói cho gọn: Thế giới quan quyết định mình nhìn đời từ độ cao nào; giá trị quan quyết định mình chọn giữ cái gì, buông cái gì; nhân sinh quan quyết định mình đi về đâu.
Ba thứ ấy không phải là những câu khẩu hiệu dán trên tường, cũng không phải những status triết lý chia sẻ trên mạng. Chúng được mài dũa từ những đêm mất ngủ vì lo tiền viện phí, từ những lần vấp ngã ở chỗ làm, từ khoảnh khắc mình ngồi chần chừ ngoài cửa phòng mổ của người thân, hay từ buổi chiều mình bỗng muốn về ăn cơm với bố mẹ thay vì đi nhậu với khách.
Người đến trung niên mới hiểu, "tam quan đúng" không phải là tỏ ra hiểu đời, nói chuyện sâu sắc, mà là sau bao va chạm, mình vẫn chọn sống tử tế, không cực đoan, không cay độc, biết thương mình và thương người. Khi tam quan đã dần ngay ngắn, đời tuy không biến thành cổ tích, nhưng chắc chắn bớt hỗn loạn hơn rất nhiều.
Có lẽ đến một ngày, giữa bộn bề cơm áo, chị em mình sẽ ngồi xuống, tự hỏi lại mình một câu rất thật: "Rốt cuộc, mình đang sống theo 'tam quan' của ai, của mình, hay của người khác?".
