Đây cũng là lần thứ 4 mà nhà văn – nhà báo Nguyễn Như Phong nhận được giải thưởng về tiểu thuyết do Bộ Công an phối hợp với Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức.
Nhà văn, nhà báo Nguyễn Như Phong.
Sinh ra trong một gia đình có truyền thống văn chương, cha là nhà văn Hoài An, ông ngoại là học giả, thầy thuốc Nguyễn Tử Siêu, Nguyễn Như Phong lớn lên giữa những trang sách và câu chuyện về nhân nghĩa. Nhưng ông không đi theo con đường đã sẵn.
Từng là lính công binh ở Lào, ông viết truyện ngắn đầu tay “Đại đội trưởng của tôi” (đăng Báo Văn nghệ năm 1978) chỉ để thử xem mình có thể nói được điều gì từ đời sống ấy.
Từ người lính cầm bút, ông dần trở thành nhà báo, rồi nhà văn, biên kịch, và sau cùng, một chứng nhân của thời cuộc. Ông từng nói: “Văn chương mà giả dối là rất khó chịu. Muốn có chữ thật, nhà văn phải có vốn sống”. Đó không chỉ là một nhận định nghề nghiệp, mà là cách ông đi qua cả cuộc đời viết.
Nguyễn Như Phong không chọn viết về cái đẹp êm đềm. Ông chọn những vùng khuất, nơi con người bị thử thách giữa quyền lực, lòng tham và lương tri. Từ “Cổ cồn trắng”, “Chạy án”, “Đồng tiền quỷ ám” đến “Cát bỏng”, ông dựng lên thế giới của những kẻ vừa là nạn nhân, vừa là tội nhân của thời đại.
Ông hiểu rằng cái ác không sinh ra trong bóng tối, mà nảy mầm ngay giữa vùng sáng – khi người ta lơi tay khỏi việc giữ mình. Văn của Nguyễn Như Phong giàu chất điện ảnh, nhiều lớp tình huống, đối thoại căng, tiết tấu nhanh, nhưng ẩn dưới cấu trúc ấy là tiếng thở dài của người từng chứng kiến quá nhiều biến dạng của con người.
Tiểu thuyết “Cát bỏng” là một dấu mốc mới trong sự nghiệp của ông. Câu chuyện kể về ông Thành, một bí thư tỉnh ủy. Phấn đấu từ một anh cán bộ khuyến nông của xã, bằng sự thông minh hơn người, bằng tính quyết đoán đến cứng rắn, ông đã đưa vùng quê của ông từ nghèo đói quanh năm trở nên phồn thịnh. Và những thành công của ông đã đưa ông lên các nấc thang của lực của huyện rồi tỉnh. Nhưng khi chức lên càng cao thì ông lại càng “ quyền lực mềm” của đồng tiền bủa vây, và ông đã gục ngã… Đây không chỉ là chuyện của một cá nhân, mà là ẩn dụ cho một lớp người, một thời, một cơ chế. Những trang viết về gia đình, người vợ, những va vấp và sự đổ vỡ trong cơn bão kinh tế thị trường vừa nóng bỏng, vừa nhân bản khiến “Cát bỏng” trở thành một trong những tiểu thuyết chính luận – xã hội đáng giá.
Nhà văn Sương Nguyệt Minh, giám khảo cuộc thi nhận định: “Tiểu thuyết “Cát bỏng” của Nguyễn Như Phong giàu chất điện ảnh, tác giả viết về quá trình phấn đấu, trưởng thành, thăng tiến, tha hóa của nhân vật bí thư tỉnh ủy và cuối cùng là vào trại giam. Các trang viết về tình yêu, gia đình, vợ con, đặc biệt là những va vấp, tác động của người vợ vào công việc chung... rất hấp dẫn.
Người vợ làm ăn phi pháp sau lưng chồng, phá vỡ hạnh phúc gia đình, con cái hư hỏng. Bi kịch gia đình, quyền lực trước cơn bão kinh tế thị trường. Bạn đọc rất dễ nhận ra hoàn cảnh xã hội, cơ chế bảo thủ, lạc hậu dễ dẫn người lãnh đạo không tu dưỡng rèn luyện thường xuyên đến sai lầm trong “Cát bỏng”.
Nguyễn Như Phong là một nhà báo kỳ cựu. Nhiều năm công tác tại Báo An ninh thế giới, ông ghi dấu bằng hàng loạt phóng sự điều tra sắc sảo, từng trải và đầy dũng khí. Cái nhìn báo chí giúp văn của ông có hơi thở thực tế, không tô hồng cũng không bôi đen; còn tâm thế người viết văn giúp ông nhìn đời bằng lòng nhân. Ông hiểu tội phạm không chỉ là “đối tượng”, mà là những phận người có hoàn cảnh, có giới hạn, có cả bóng tối và nỗi khát sống. Bởi thế, dù viết về hình sự, chính trị hay đạo đức, tác phẩm của ông luôn vang lên một âm hưởng nhân văn, đôi khi trầm buồn, nhưng chưa bao giờ tuyệt vọng.
Nguyễn Như Phong từng nói với người trẻ: “Cứ chịu khó mà đi, chịu khó mà viết, thế nào cũng có được cái tử tế”.
Giản dị đến mức tưởng như lời khuyên thường ngày, nhưng đó là kết tinh của cả một nhân sinh quan: Làm nghề bằng sự tử tế, sống với chữ bằng sự trung thực. Ở ông, chữ và người thống nhất làm một. Đời sống nhiều thăng trầm không làm ông khép lại, mà càng khiến giọng văn lắng lại, chậm hơn, sâu hơn, bớt ồn ào mà nhiều suy tưởng.
Nguyễn Như Phong là một trong những cây bút hiếm hoi của văn học Việt Nam đương đại có khả năng đứng vững giữa báo chí - tiểu thuyết - phim ảnh, mà không đánh mất phẩm chất của người viết trung thực. Ông chọn đối thoại với hiện thực. Trong thời đại mà chữ đôi khi bị xô lệch vì lợi ích, Nguyễn Như Phong vẫn giữ cho mình một niềm tin cũ: Rằng văn chương, dù viết về bóng tối, rốt cuộc vẫn là để đi tìm ánh sáng.
Trong 4 lần tham dự cuộc thi do Bộ Công an phối hợp với Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức trước đó, nhà văn - nhà báo Nguyễn Như Phong đã có 3 tiểu thuyết đạt giải, đó là tiểu thuyết “Chạy án 1, 2”, tiểu thuyết “Đặc biệt nguy hiểm” và tiểu thuyết “Bí mật những cuộc đời”.
