Cơ thể hấp thụ đường nhanh thường không kịp sử dụng hết cho hoạt động hằng ngày. Phần năng lượng dư thừa này sẽ được chuyển hóa thành mỡ, trong đó gan là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo người lớn và trẻ em nên hạn chế lượng đường tự do dưới 10% tổng năng lượng khẩu phần, lý tưởng là dưới 5%, tương đương khoảng 25g mỗi ngày, tức khoảng 6 thìa cà phê. Tuy nhiên, con số này rất dễ bị vượt quá chỉ sau một vài đồ uống quen thuộc.
TS.BS Vũ Trường Khanh, Trưởng khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết đường ở dạng lỏng hầu như không tạo cảm giác no. Người uống có thể nạp lượng lớn trong thời gian ngắn mà không nhận ra, dẫn tới dư thừa năng lượng. Hệ quả là cơ thể tích mỡ toàn thân, đặc biệt là mỡ bụng – loại mỡ nội tạng liên quan chặt chẽ đến gan nhiễm mỡ không do rượu.
Khi lượng đường bổ sung vượt nhu cầu, gan sẽ chuyển phần dư thừa thành triglyceride, quá trình này gọi là tạo mỡ mới tại gan. Mỡ tích tụ lâu ngày trong tế bào gan khiến men gan tăng nhẹ và hình thành gan nhiễm mỡ.
Lạm dụng đồ ngọt ảnh hưởng không tốt đến sức khoẻ. (Ảnh: Như Loan)
Theo bác sĩ Khanh, đồ uống càng nhiều đường, lượng mỡ lắng đọng trong gan càng cao, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho viêm nhiễm, thúc đẩy bệnh tiến triển.
Đường trong thực phẩm phổ biến nhất là glucose và fructose – hai loại đường đơn được hấp thu trực tiếp. Fructose tự nhiên có trong trái cây, mật ong, trong khi fructose dạng bổ sung xuất hiện nhiều trong thực phẩm chế biến sẵn và đồ uống có đường như nước ngọt có gas, nước trái cây đóng hộp, trà sữa, cà phê lon, trà đóng chai, siro bắp giàu fructose.
Một lon nước ngọt có gas 330 ml cung cấp khoảng 140 kcal, chủ yếu từ 35 g đường bổ sung, gần một nửa là fructose. Lượng đường này được chuyển hóa nhanh, dễ tích tụ thành mỡ. Ngược lại, 2-3 quả táo có cùng mức năng lượng nhưng chỉ chứa khoảng 10-20 g fructose tự nhiên, đi kèm chất xơ và vitamin, giúp hấp thu chậm hơn, ít gây quá tải cho gan.
Gan nhiễm mỡ kéo dài có thể tiến triển thành viêm gan, xơ gan, ung thư gan , đồng thời làm tăng nguy cơ tiểu đường type 2 và bệnh tim mạch. Việc kiểm soát đường trong khẩu phần ăn vì thế đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và cải thiện bệnh, đồng thời bảo vệ sức khỏe toàn thân.
Các bác sĩ khuyến cáo nên cắt giảm đồ uống nhiều đường, thay bằng nước lọc, nước khoáng hoặc trà thảo mộc không đường. Người có thói quen uống nước ngọt hằng ngày nên giảm dần tần suất, từ mỗi ngày xuống còn 2-3 lần mỗi tuần. Ưu tiên ăn trái cây tươi thay vì nước ép đóng hộp, chọn đồ uống ít đường, cà phê đen hoặc nguyên chất để giảm gánh nặng cho gan.
Do gan nhiễm mỡ giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, mỗi người nên khám sức khỏe định kỳ ít nhất một lần mỗi năm để phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời chế độ ăn uống, sinh hoạt.
