Tình trạng này không chỉ đe dọa sức khỏe của hơn 14 triệu dân mà còn gây thiệt hại kinh tế ước tính hơn 3.000 tỉ đồng mỗi năm.
Theo dữ liệu từ IQAir, đặc biệt trong những ngày cuối tháng 12-2025, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại TP HCM thường xuyên vượt mức 150, thậm chí có thời điểm vượt 200. Nồng độ bụi mịn PM2.5 được ghi nhận cao gấp 7 lần ngưỡng an toàn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Bầu trời thành phố thường xuyên bị bao phủ bởi lớp khói bụi dày đặc, gây ra hiện tượng se lạnh kèm cảnh báo sức khỏe nghiêm trọng.
Nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tình trạng này là giao thông đường bộ, chiếm khoảng 63% lượng phát thải PM2.5. Tính đến thời điểm hiện tại (sau hợp nhất), TP HCM có gần 13 triệu phương tiện cá nhân, bao gồm hơn 11,4 triệu xe máy và 1,3 triệu ô tô. Phần lớn xe máy đã cũ kỹ, xả thải động cơ đốt trong khiến nồng độ NOx và bụi mịn tăng cao. Số liệu từ phần mềm mô phỏng của Sở Xây dựng cho thấy, tính đến tháng 12-2025, tình hình ùn tắc giao thông đã tăng 24% so với cùng kỳ năm 2024, tỉ lệ thuận với mức độ suy giảm chất lượng không khí.
Song song với áp lực từ giao thông, hoạt động công nghiệp và xây dựng tại các khu vực ngoại ô như các phường thuộc Bình Tân, Bình Chánh, Củ Chi cũ... cũng là tác nhân lớn khi việc cải thiện xả thải gần như giậm chân tại chỗ. Cộng hưởng với hiện tượng đốt rơm rạ ở các tỉnh lân cận và nghịch nhiệt mùa đông, ô nhiễm càng thêm trầm trọng, trở thành rào cản lớn cho mục tiêu đô thị thông minh. Sở Xây dựng đánh giá ô nhiễm do giao thông đang khiến kinh tế thành phố tổn thất ước tính hơn 3.000 tỉ đồng mỗi năm (tương đương 0,25% GRDP).
Để khắc phục, trước mắt chính quyền cần tăng cường giám sát, cảnh báo thời gian thực qua các ứng dụng như IQAir hoặc hệ thống quan trắc của Sở Nông nghiệp và Môi trường, đồng thời kích hoạt các biện pháp kỹ thuật như phun nước rửa đường, tạm dừng công trường lớn. Tuy nhiên, về dài hạn, trọng tâm chiến lược phải nằm ở việc kiểm soát chặt nguồn thải. Cụ thể, đối với giao thông, thành phố cần đẩy mạnh lộ trình loại bỏ xe máy cũ, kiểm tra khí thải định kỳ và thí điểm xe đạp điện công cộng. Giải pháp then chốt là đầu tư mạnh vào hệ thống giao thông công cộng chạy điện (metro, BRT) với mục tiêu đến năm 2030 có 30% phương tiện chạy bằng điện.
Đồng bộ với giải pháp giao thông là chiến lược quy hoạch không gian xanh. TP HCM cần tăng diện tích cây xanh lên 20% diện tích thành phố thông qua việc mở rộng công viên, rừng đô thị tại các khu vực Bình Chánh, Thủ Đức, Dĩ An, Thuận An, Phú Mỹ cũ. Việc hợp tác với các tỉnh lân cận để kiểm soát đốt rơm rạ, ứng dụng công nghệ biến rơm thành năng lượng sinh học cũng là bước đi cần thiết để bảo vệ bầu khí quyển chung.
Để các giải pháp kỹ thuật và quy hoạch trên đạt hiệu quả thực tế, khâu quản lý đóng vai trò quyết định. Thành phố cần đưa chỉ tiêu chất lượng không khí vào đánh giá năng lực và hiệu quả quản lý của lãnh đạo địa phương, phân định trách nhiệm rõ ràng để bảo đảm thực thi. Nếu học hỏi kinh nghiệm từ Singapore hay Bắc Kinh (Trung Quốc) và hành động quyết liệt ngay từ bây giờ, TP HCM hoàn toàn có thể lấy lại bầu trời trong lành và hướng tới phát triển bền vững.
